Terug naar de vorige index


De Waterlinie onder Stroom

door F. R. Siperkov


Een reconstructie van een dodelijk wapen


Inleiding
In het boek van C. Fasseur over Wilhelmina wordt over het Nederlandse leger van 1939 de volgende opmerking gemaakt: '...het leger beschikte wel over originele reserveofficieren, zoals de majoor der genie dr. J. C. van Staveren, die het voorstel aan de hand deed om de waterlinie en de geïnundeerde gebieden onder stroom te zetten...'
Wat kon van Staveren daarmee bedoeld hebben en hoe effectief is zijn voorstel geweest?
Bij het napluizen van oude stukken van de genie bleek er een aanwijzing te bestaan die voldoende aanknopingspunten bood (afschr. bij 53 I - 20 geheim, een brief van de inspecteur der Genie aan het hoofd van het bureau Verdedigingsaangelegenheden van 6 maart 1950)

Principe
Prof. van Staveren - directeur van de KEMA - heeft gedacht aan het effect dat ontstaat als een blikseminslag de bodem treft; daarbij kan ook op enige afstand van de inslag een mens of dier gedood worden.
Dit wordt veroorzaakt door de zogenaamde stapspanning, zie figuur 1.

Vanuit de plaats P van de inslag lopen - kortstondig - grote stromen door de aarde.
Die stromen veroorzaken in de aardweerstand r hoge spanningsverschillen tussen de punten A en B in de figuur. Als daar een dier of een mens loopt (vandaar de term stapspanning) kan hij door die hoge spanning geveld worden.
Hoe groter de afstand tussen de punten A en B hoe hoger de spanning. Dieren, zoals koeien, hebben een grotere afstand tussen de poten dan een mens tussen de voeten en zullen dus eerder door de stapspanning gedood worden.

Het voorstel van Van Staveren
In een hoogspanningslaboratorium worden zulke spanningen en stromen nagebootst met een zogenaamde stoot- of bliksemgenerator.
In de tijd van Van Staveren bestonden deze generatoren ook al.
Hij heeft kennelijk het principe van de stootgenerator losgelaten op het vraagstuk van het 'onder stroom zetten' van de waterlinie.
Om te reconstrueren wat er is gebeurd, citeer ik een alinea uit bovengenoemde brief van 1950: "In het destijds door de KEMA ontwikkelde systeem werd gedurende zeer korte tijd (in de orde van grootte van 150 microseconden) door het ontladen van condensatoren een electrische stoot van voldoende energie-inhoud in de hindernis opgewekt, om bij aanraking de dood te doen intreden."
Uit deze zin reconstrueer ik een schakeling waaraan gedacht moet zijn, het te elektrificeren stuk water, of weggedeelte, is weergegeven in figuur 2. Voor enkele grootheden ga ik nu aannames maken:
- een hoge laadspanning, bijv. 200 kV en een weerstand van 10 Ohm van het te elektrificeren gebied. Bij het vuren van de generator ontstaat er in het eerste moment een stroom van 20 kA, die met een tijdconstante van 10 microseconde daalt. Bij een afstand van 20 meter tussen de elektrodes, zal iemand die stappen van 1 meter neemt een twintigste van deze spanning ervaren, oftewel 10 kV. Dit kan voldoende zijn om iemand te doden dan wel het bewustzijn te ontnemen. In het geval van water kan de bewusteloosheid tot verdrinking leiden.

Targets
Welke aanvallers zijn gevoelig voor deze strijdmethode? Klaarblijkelijk soldaten die over een weg marcheren, of door inundatiegebieden waden, en daar geëlektrificeerde secties van bijv. 20 meter lengte passeren. Er kunnen uiteraard meerdere van die secties in een weg, een weiland, of een sloot of dergelijke worden aangebracht.
Ongevoelig zijn auto's en metalen boten, welke immers voor de inzittenden een kooi van Faraday vormen, en hen zo tegen elektrische schokken beschermen. Houten en rubberen boten vormen een tussengeval, waarbij het er erg van afhangt hoe droog of vochtig het is.

Effectiviteit
Voor het eerst gebruikt, zullen zulke geëlektrificeerde vakken in wegen, velden of water heel effectief kunnen zijn. Ze zullen door hun geheimzinnigheid veel paniek kunnen zaaien. Naarmate deze wijze van oorlogvoeren bekender wordt, neemt de effectiviteit echter wel wat af. En de kosten van de methode zijn hoog.
Gezien het bovenstaande heeft Van Staveren in 1939 in het grootste geheim in de Peel proeven gedaan met paarden en honden, die op deze wijze vrij gemakkelijk ter dood gebracht konden worden. Wat ongelukken met mensen betreft, gaat het verhaal dat een boer per ongeluk op het geëlektrificeerde gebied terecht is gekomen. Gelukkig kon door de toegeschoten legerarts "dood door hartstilstand" geconstateerd worden, hetgeen ook juist was. Dit incident is in de geheime stukken echter niet vermeld.

Conclusie
De vraag wat zou Van Staveren in 1939 bedoeld hebben met het "onder stroom zetten van de waterlinie" is hiermee beantwoord.
Van Staveren is voorjaar 1940 in een vertrouwelijke audiëntie bij Koningin Wilhelmina ontvangen en heeft het Mobilisatie Kruis Eerste Klasse opgespeld gekregen. (De boer werd op dezelfde manier beloond, maar zonder audiëntie.) Zij schijnt daarbij gezegd te hebben: "We zullen er niet op poffen, we krijgen ze wel, die moffen." Een gezegde dat later bij Radio Oranje veel opgeld heeft gemaakt. Ook hiervan wordt in de geheime stukken echter geen melding gemaakt.


---einde(12-05-2011)---

Terug naar de vorige index