Terug naar de vorige index

De zwaan op het broederhuis in 's-Hertogenbosch


Het landsbelang of een bordje zwaan

door Dr. E.B. Strenda


Het is een avond in oktober. In een stijlvol ingerichte ruimte, waar de traditie zwaar aanwezig is, zetten zesendertig invloedrijke Nederlanders zich aan de maaltijd. Op het menu staat 'zwaan', op de agenda staat de toekomst van ons land. De macht en invloed in Nederland worden verdeeld door de leden van een geheim genootschap dat zich heeft vermomd als een 'herensociëteit' in 's-Hertogenbosch.
En die sociëteit gaat weer vermomd als een middeleeuwse religieuze orde. Leven wij in een parlementaire democratie of worden de spelregels daarvan ondergraven door een geheimzinnige broederschap?


Paus Bonifatius VIII (1235 - 1303) zegent de broederschapGeschiedenis
In 1318 richtte de edelman Gerrit van Uden in 's-Hertogenbosch de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap op, in die tijd nog een orde voor geestelijken Paus Bonifatius VIII gaf de orde zijn zegen. De orderegels werden goedgekeurd door de bisschop van Luik. In die regels stond bijvoorbeeld het bijwonen van de diensten, het houden van kerkelijke plechtigheden en processies en het scheren van de kruin (tonsuur). Weldra werd de broederschap echter ook opengesteld voor zogeheten buitenleden, voor wie minder strenge eisen golden. De rijkdommen van de orde vermeerderden zich door schenkingen en door testamenten. Men verrijkte zich ook door de verkoop van aflaten, waarbij de broederschap een plaats in de hemel verzekerde aan degenen die betaalden. Toen al draaide het in de broederschap om bezit.
Omstreeks 1500 maakte het genootschap een grote bloei mee door de toestroom van vele leden. Tot de leden behoorden enkele van de voornaamste inwoners van het land zoals graaf Floris van Buren, de graaf de Mérode, de eerste bisschop van Den Bosch, rijke bankiers uit Lombardije en hertog Arnoud van Gelre. Zelfs prins Willem I van Oranje schaarde zich kort in de rijen van de broeders voordat hij werd beschouwd als opstandeling tegen zijne katholieke majesteit Philips II.


Tuin der lusten Een bekend lid was Hiëronymus van Aken, die de geschiedenis in zou gaan als Jeroen Bosch. In de rekeningen die zijn overgeleverd, kan men lezen dat bij zijn begrafenis in 1516 het graf werd betaald door de broederschap. Willem van Oranje was overigens tijdelijk de eigenaar van De tuin der lusten, misschien wel het bekendste schilderij van Jeroen Bosch.
De broederschap had sinds 1483 een prachtig huis in de Hinthamerstraat in 's-Hertogenbosch. Na een instorting werd het huis in 1846 herbouwd in neogotische stijl; het is nog altijd in bezit van het genootschap. In de hooiwagentriptiek van Jeroen Bosch zien we op de achtergrond een huis met op het uithangbord een zwaan. Zwanen op uithangborden waren overigens het signaal dat het gebouw een huis van lichte zeden was.
De naam Zwanenbroederschap is te danken aan graaf Frederik van Egmond, met wiens nazaten het zo slecht zou aflopen. In 1507 beloofde hij om ieder jaar op kerstavond 'twee goede swanen' ter beschikking te stellen voor de maaltijd. Zwaan werd als een lekkernij beschouwd. Sindsdien werd eens per jaar, eerst in december en tegenwoordig in oktober, een maaltijd met zwanen gehouden. Ook Frederiks zoon Philippus van Egmond (1509 - 1529) mocht lid worden. De tonsuur was toen al niet meer verplicht en zelfs niet meer noodzakelijk.
De godsdiensttwisten en de Tachtigjarige Oorlog deden het aantal leden snel afnemen. Toen Frederik Hendrik in 1629 's-Hertogenbosch had ingenomen, verbood hij de uitoefening van de rooms-katholieke kerkdiensten. De kerken werden afgestaan aan de protestanten en de broederschap, die altijd zeer met de godsdienst verbonden was, kwam in een crisis.
Toch hadden de protestantse bestuurders wel belangstelling voor het oude en vroeger zo machtige genootschap. In 1641 werd er een overeenkomst gesloten met de machthebbers: in het vervolg zou de broederschap uit achttien katholieke en achttien protestante leden bestaan. Het was geen rooms-katholieke instelling meer, laat staan een kloosterorde; het was een wereldlijk genootschap geworden. Dat betekende echter ook dat de toestroom van legaten en schenkingen ophield, zoals de inkomsten uit aflaten al eerder waren opgedroogd. Het genootschap moest naar nieuwe bronnen van inkomsten en vooral naar een nieuwe identiteit zoeken.


Een nieuw begin
Toen de broederschap in 1818 het vijfhonderdjarig bestaan vierde, verwelkomde men als lid ook de prins van Oranje, die later als Willem II koning van Nederland zou worden.
Een nieuwe bloei brak aan. Vanaf dat moment zou de invloed van de Zwanenbroeders alleen maar sterker worden. In de negentiende eeuw begon in ons land de industriële revolutie. Niet meer edelen en pachters stonden tegenover elkaar maar arbeiders en ondernemers. Prent uit de vroege tijd van de genootschap En de Zwanenbroederschap, waarin de invloedrijkste personen van Nederland vertegenwoordigd waren, kwam op voor de ondernemers. Onder de broeders zien we in de negentiende eeuw mensen uit de families Regout en Van Vlissingen, Schalkwijk, Müller en Dudok van Heel. Ook conservatieve politici zoals Van Zuylen- Heemskerk kwamen op de lijsten voor. De cholerische en niet zo intelligente Willem III werd niet als lid uitgenodigd. Doel van het overleg was, naast het versterken van de macht van de monarchie, het bevorderen van de ontwikkeling van grote ondernemingen en het tegengaan van de 'de verfoeilijke beletselen die de arbeidersbeweging ons in de weg legt.'

In de kringen van het genootschap moeten we de verantwoordelijkheid zoeken voor het neerslaan van het palingoproer van 1886, de spoorwegstaking van 1903 en later het Jordaanoproer. Ook de poging tot revolutie van Troelstra in 1918 werd voor een gedeelte vanuit Den Bosch tegengewerkt. Het is niet duidelijk of de arrestatie en veroordeling van Domela Nieuwenhuis met de Zwanenbroeders te maken heeft. In de twintigste eeuw zien we op de lijsten van overleden broeders namen als Brenninkmeyer, Thyssen en diverse leden van de familie Dreesman, maar ook politici als Beel, die onder Juliana als onderkoning van Nederland werd beschouwd. Handen schuddend over de zuilen heen bevorderden zij loonmatiging en orde.
Het moet worden gezegd dat nu de lonen niet meer laag werden gehouden met de blanke sabel maar onder de naam van consensus, harmoniemodel en poldermodel. Het zal ons dan ook niet verbazen om hier de naam aan te treffen van Van Veen, de voorzitter van de werkgevers in de jaren tachtig. Het lidmaatschap van zijn tegenhanger in het akkoord van Wassenaar Wim Kok werd echter door een zwarte bal getroffen omdat hij te links zou zijn.
De monarchie was nog altijd in de gelederen vertegenwoordigd, niet in de laatste plaats vanwege haar investeringen in oliemaatschappijen en in de Steenkolen Handels Vereniging. Via een ijzeren greep op de kabinetsformatie kan het staatshoofd nog altijd de politieke koers beďnvloeden door een keuze te maken voor rechts of gematigd links. Koningin Wilhelmina was lid, evenals haar schoonzoon prins Bernhard. Op 25 oktober 1995 werd diens favoriete kleinzoon Willem Alexander in de rijen van Zwanenbroeders opgenomen.

Geheime banden
Embleem dat de broeders mogen dragen Het is onduidelijke wie op dit moment precies de leden zijn, want alleen de lijst van overleden broeders is openbaar. Men kan daarover slechts speculeren. Evenzeer speculatie is het verband met andere geheime genootschappen en samenzweringen. Geheime genootschappen hebben in de loop der eeuwen vaak leden en principes gedeeld; ze stammen ook van elkaar af. Iedereen weet dat dergelijke groeperingen elkaar overlappen; zo waren vele vrijmetselaars lid van de illuminati geweest.
J. van der Eerden beweert in zijn boek ´De stad als spiegel van de kosmos´ (1997) dat de Zwanenbroeders de opvolgers zijn van de Tempeliers en de graalridders. Dat is moeilijk te bewijzen; een kenmerk van een geheim genootschap is nu eenmaal dat het zijn zaken in het geheim verricht. Er is wel een aanwijzing: de stamvader van de Oranjes was wel de negende-eeuwse graaf Guillaume d´Orange, die volgens de legenden bewaarder zou zijn geweest van de heilige graal. Het verband tussen de tempeliers en de graal is door anderen al ruimschoots aangetoond. Dat wil niet zeggen dat de heilige graal bestaan heeft; alleen dat er op dat gebied een traditie bestond en een genootschap dat zich ermee bezighield.
In de Groene Amsterdammer van 20 december 1995 noemt René Zwaap de Zwanenorde de ´Bossche Illuminaten´, naar het achttiende eeuwse geheime genootschap van Illuminati. Volgens velen bestaat die orde nog, met name in Amerika, en zou George W. Bush er lid van zijn. Zou het toeval zijn dat in de golfoorlogen ons land op slaafse wijze de kant van de Verenigde Staten koos en de oliebelangen beschermde?
Zeker is dat Zwanenbroeder prins Bernhard tevens de oprichter was van de Bilderberg Conferentie. Ik citeer de Wikipedia: "The Bilderberg Group is an informal, secretive and international association of powerful people, meeting every year. Its name is that of the hotel in the Netherlands where the group first met in 1954. Its founder members were Denis Healey, Joseph Retinger, David Rockefeller and Prince Bernhard of the Netherlands." Dit genootschap probeert op mondiaal niveau de economische en politieke zaken evenzeer te regelen als de broederschap dat doet in Nederland. Zouden zij bij de lunch ook een broodje zwaan eten?


---einde(12-05-2011)---

Terug naar de vorige index