Terug naar de vorige index
Harry Mulisch, De ontdekking van de hemel
door Dr. E.B. Strenda
Harry Mulisch - De ontdekking van de hemel
Amsterdam (1992)
Samenvatting:
De ontdekking van de hemel is een ingewikkeld boek, waarvoor een lange
samenvatting noodzakelijk is. Het boek begint als een engel aan een hogere
engel vertelt dat hij in opdracht van God de stenen tafelen met de tien
geboden terug heeft gehaald naar de hemel. Daarvoor moest er een persoon
geboren worden die beantwoordde aan alle vereisten. De engel vertelt de
voorafgaande gebeurtenissen. De twee engelen doorlopen het verhaal, de verteller,
een van de engelen, geeft nog meer achtergrondinformatie over de op
dracht aan de andere engel.
Op het moment dat Onno zijn ouderlijk huis verlaat, beleeft Max Delius een
seksueel avontuur met een vrouw die hij enkele uren tevoren op een studentenfeest
ontmoette. Als hij vanuit Den Haag naar huis terugkeert, ziet hij Onno op een
kruispunt staan. Hij stopt en biedt hem een lift aan. Onderweg stellen de
mannen zich aan elkaar voor.
Onno heeft rechten gestudeerd, maar voelt zich zeer aangetrokken tot de taalkunde.
Max is astronoom. Zijn vader was oorlogsmisdadiger. Hij liet zelfs zijn
joodse vrouw, Max' moeder, naar Auschwitz transporteren. De mannen ontdekken
dat ze op dezelfde dag verwekt zijn, want hij is geboren op 6 november 1933,
drie weken te vroeg. Sindsdien noemen ze zichzelf een twee-eiige eenling.
In de maanden die volgen, zoeken ze elkaar steeds vaker op. Dit gaat zo ver dat
Helga, Onno's vriendin, de verkering uitmaakt.
Twee maanden later simuleren ze een sessie van Freud, waarbij Onno Freud speelt.
Als honorarium wil Max hem het boek Alma Mahlers Mein Leben geven dat hij ziet
liggen in een antiquariaat. Zodra ze binnen zijn horen ze iemand cello spelen, Max,
die betovert is door de klank, loopt verder het huis binnen en ziet daar een jonge
vrouw elegant en geconcentreerd cello spelen. Als hij de kamer binnen gaat schrikt
zij even, maar als ze bekomen is stelt ze zich voor als Ada Brons, de dochter van
de boekhandelaar. In een naburig safe waar Onno intussen op hen heeft gewacht,
leren ze elkaar beter kennen. Ada heeft het gevoel dat ze, ondanks het feit dat
ze hem nog maar juist kent, niet meer zonder Max kan. Max neemt haar die namiddag
mee naar de sterrenwacht in Dwingeloo. Diezelfde dag brengen zij een bezoek aan
Groot Rechteren.
Een kind wordt na een bewogen periode geboren zonder complicaties. Het kind zal
de naam Quinten krijgen. Hij is een serafijn zonder vleugels. In het begin van de
zomer vindt er een politiek-muzikale manifestatie plaats waar Ada met haar muzikale
partner Bruno moet optreden. Max en Onno worden hiervoor uitgenodigd. Tegelijkertijd
vindt op Cuba een geheime conferentie plaats. Max en Onno worden aangezien voor
mensen die daar moeten zijn en worden naar een heel chique hotel gebracht. Onno
gaat de laatste nacht op Cuba vreemd met een Cubaanse vrouw.
Ada gaat diezelfde nacht vreemd met Max. De bovenaardse personen sturen Onno een raaf,
zodat hij niet helemaal van de wereld losraakt en geen volledige kluizenaar wordt.
Hij woont in Rome.
Na een rondleiding gaat Ada met Onno mee naar het graf van Deep Thought Sunstar met
een obelisk erop en zegt hij tegen Onno, die hij zelden ziet, z'n eerste woordje:
Obelisk. Als Quinten ouder wordt, wordt hij steeds onbegrijpelijker voor de buitenwereld.
Als hij zeven is bezoekt hij voor het eerst in jaren naar zijn pleegmoeder, waar hij een
foto krijgt van zijn biologische ouders. Als Quinten vier is, brengt Max hem voor de
eerste keer naar de kleuterschool. Sophia is van mening dat het goed voor zijn per
soonlijke ontwikkeling zou zijn. Quinten begrijpt niet waarom hij niet wordt opgehaald
door zijn mama, zoals de andere kinderen. Sophia legt hem uit dat zij de moeder is van
zijn mama en dat mama slaapt, net als Doornroosje. Thuisgekomen laat Sophia hem een
foto zien van Ada. Quinten neemt de foto trots mee naar zijn kamer.
Onno is inmiddels minister geworden, maar wordt weer ontslagen vanwege de
conferentie op Cuba waaraan hij deelgenomen had.
Quinten heeft het wat moeilijk op het gymnasium, maar uit alle ander aspecten
blijkt hij toch een genie te zijn. Zijn dromen van "de Burcht" legt hij vast op schetsen.
Onno overdenkt zijn leven en als Helga, nadat ze mishandeld is door een verslaafde,
overlijdt aan de verwondingen, besluit hij het over een andere boeg te gooien.
Hij verdwijnt uit Nederland en na de begrafenis van Max besluit Quinten op zoek te
gaan in religieuze geschriften, waarna Quinten steeds zekerder wordt dat de tafelen
onder het altaar in een spleet liggen. Vader en zoon slaan de literatuur er op na.
Ze willen hoe groot de ark moet zijn geweest. Quinten raakt hoe langer hoe meer overtuigd van zijn
mening, dat de stenen tafelen zich in het Sanctorum laten insluiten. Onno vreest voor
een gevangenisstraf en wil in eerste instantie niet meehelpen. Als Quinten dreigt
alleen te gaan, gaat hij toch akkoord. Enkele dagen later laten Onno en Quinten
uitleggen wat er 40 jaar geleden op die plek, plaats heeft gevonden. De sloten van de
traliedeuren voor het altaar zijn snel geopend. Na enige tijd zoeken, treft Quinten
inderdaad twee stenen tafelen van Mozes, met de tien geboden. Ze stoppen de stenen
in een koffer zonder er naar te kijken en willen weggaan. In zijn haast is Onno
echter z'n wandelstok vergeten die ze al weer ingesloten hadden. Ze wachten tot de
volgende ochtend en vertellen de pater dat ze in slaap zijn gevallen in de biechtstoel.
Zo gezegd, zo gedaan. Ze verlaten via de dienstingang de kapel. Bij Onno's woning
aangekomen wil Onno de tafelen zien. Quinten zegt dat ze beter niet kunnen zoeken
waar hij is, want ze zullen hem toch niet vinden.
Baron Gevers komt te overlijden, waardoor Groot Rechteren constant van eigenaar
verandert tot het in handen komt van een sloopbedrijf. Hun nieuwe baas Korvinius
doet alles om de bewoners weg te jagen. Zijn methode heeft tot gevolg dat de één
na de ander verhuist. Max beklaagt zich bij Sophia over Korvinius. Hij krijgt bij
haar echter geen gehoor: "Ik vind het niet prettig als je zo mijn slaapkamer komt
binnenvallen, Max.".
Het jaar 1985 wordt een jaar vol ingrijpende gebeurtenissen. Arend Proctor (zoon van
Marius en Clara) en Evert Korvinius (zoon van de eigenaar) verongelukken bij een joyride.
Ada's toestand verslechtert. Er zijn problemen met de spijsvertering,
Ada krijgt een nierbekkenontsteking en uiteindelijk wordt baarmoederhalskanker
geconstateerd. De gynaecoloog ziet af van een operatie, omdat er al te veel
uitzaaiingen zijn. Ook chemotherapie, bestraling en medicijnen zijn niet aan de orde.
Sophia wil een eventuele beslissing aan Onno overlaten, maar Max vindt dat dat Sophia's taak is.
Als de twee vrienden in Havana aankomen, worden ze aanschouwd als de
revolutionaire afgevaardigden van Nederland. Hierdoor krijgen ze een prachtig hotel
en auto met chauffeur ter beschikking gesteld. Ze moeten wel naar het congres
waar ze zogenaamd voor zijn afgevaardigd. Dit blijkt een verzameling te zijn
van 's werelds grootste potentiële revolutionaire leiders.
Wapens, aanslagen, extremisme, etc. blijken doodgewone taal te zijn.
Het kamermuziekfestival loopt op zijn einde als het congres nog op volle toeren draait.
Daarom besluiten ze met z'n allen een dag te gaan genieten van het exotisch sfeertje aan de Golf van Mexico.
Onno die juist
die morgen een vrouw ontmoet, waar hij mee naar bed zal gaan, laat het afweten bij het
bezoek. Max die na een lange, erotisch geladen, dag samen met Ada 's avonds in zee zwemt
stelt haar voor om af te maken wat ze ooit hebben afgebroken. Ada die overdonderd is
door gevoelens laat zich helemaal gaan.
Onno ziet in het Pantheon, samen met Edgar, een jongeman die hij meteen herkent als
zijn vader. Onno vertelt aan Quinten dat hij een lichte hersenbloeding heeft gehad.
Dit komt volgens Onno doordat een Italiaans professor heel zijn theorie over het
Etruskisch in de grond boorde, wat Onno doet vermoeden dat deze er wel eens gelegd
kunnen zijn door meneer Verdonkschot, de antiekhandelaar die ook op Groot Rechteren woont,
wat hen verplicht deze weg te werpen en er tegen niemand iets over te zeggen. Later wordt
deze dubieuze antiekhandelaar opgepakt voor het verhandelen van antiek dat geen antiek blijkt te zijn.
Onno wilde bij Quinten informeren. Even later doet Onno een schokkende ontdekking.
Hij ziet een foto van een vrouw met een Auschwitz- nummer op haar arm. Ze heeft
dezelfde diepblauwe ogen als Quinten. Onno concludeert dat dit Max' overleden moeder
moet zijn. Dat betekent dus dat Quinten niet zijn zoon is, maar de zoon van Max.
Hij twijfelt of hij Quinten moet inlichten over zijn ontdekking. Hij besluit het niet te doen.
Op een dag gaat Quinten naar buiten om de pet van meneer Roskams vader te zoeken.
De pet ligt al jarenlang begraven, dus leent Quinten een schop van meneer Roskam.
Als Quinten vier prehistorische pijlpunten vindt is, Max er van onder de indruk.
Hij beseft dat er geen hemel is, alleen een hel.
Ada neemt in deze periode contact op met Onno. Ze zullen elkaar ontmoeten bij het
strand. Terwijl Onno op Ada wacht, gaat er een onbekende Cubaanse op de barkruk naast
Onno zitten. Onno knikt haar vriendelijk toe. Als hij na enige tijd wegloopt om te
kijken waar Ada blijft, loopt ze hem achterna. Quinten reist ondertussen door Italië
en krijgt in elke plaats waar hij komt te maken met of een vieze man of een verliefde
vrouw, waardoor hij uiteindelijk in Rome terechtkomt.
Max blijkt Ada nooit iets verteld te hebben over zijn ouders. Onno vraagt Ada of ze
weer terug wil naar Max, maar Ada weigert. Onno vertelt over zijn politieke carrière
bij de nieuwe sociaal-democratische partij 'Nieuw Links'. Als ze het winkelpand
verlaat, wordt ze betrapt. Ze moet weer naar binnen en wordt opgesloten in een kamertje.
Na een kwartier verschijnt de bewaker met een politieagent. Ada biedt aan om alsnog de
puntenslijper te betalen, maar ze wordt geboeid meegenomen naar het politiebureau.
Ze moet een proces-verbaal ondertekenen, maar het doordrukformulier werkt niet goed.
De politieagent laat haar tenslotte maar gaan. De gebeurtenis maakt een diepe indruk
op Quinten, dit moet de moeder zijn van Max, en dan moet Max de vader zijn van Quinten.
Hij beslist dit niet tegen iemand te zeggen. Onno en Quinten ontmoeten elkaar bij toeval.
Op dat moment vliegt de raaf weg. Ze horen hoe de paters na hun gregoriaanse liederen en
gebeden slapen gaan. Om 22.10 uur begint Quintens werkelijke speurtocht naar de tafelen.
Hij weet de sloten te openen, iets wat hij op Groot Rechteren heeft geleerd van Piet Keller.
Quinten wil nu alles weten over het Heilige der Heiligen. Onno vertelt hem alles over de
ark der verbonds en de tempel van Salomo. Quinten is ervan overtuigd dat de ark der verbonds
en de stenen tafelen verdwenen zijn.
Ada wordt in comateuze toestand naar het ziekenhuis gebracht. Max wil eerst nog met
haar praten. Hij spreekt met haar af in de restauratie van het Centraal Station. Die
middag keert Sophia terug uit het ziekenhuis met groot nieuws. Ada's kind wordt uiterlijk
volgende week donderdag met de keizersnede gehaald. Max weet dat er nu snel een beslissing
moet worden genomen en komt met zijn voorstel. Sophia vraagt Max of hij wel beseft welke
gevolgen zijn voorstel zal hebben. Hij belt Sophia, die hem vertelt dat Ada zojuist
gecremeerd is en dat Quinten naar hem op zoek is. Ada is overleden nadat Sophia haar
een overdosis insuline heeft ingespoten. Quinten blijkt te zijn verdwenen op het
tijdstip van de crematie. Onno wordt onwel en krijgt opnieuw een hersenbloeding.
Onno smeekt Max niks aan Ada te vertellen. Max keert weer terug uit Polen.
De gebeurtenissen hebben op hem zo'n indruk gemaakt, dat hij geen oor heeft
voor Onno's politieke carrière.
Wanneer Quinten over de Joden en de Jodenmoordenaars nadenkt terwijl hij uit het
raam hangt, komt er plots een zwart punt, alsof er een gat in de hemel is, op hem toe.
Zijn waarnemingen beginnen op visioenen te gelijken. Het is Edgar, Onno's raaf, die op
de vensterbank Quinten wat uitnodigend aankijkt. Quinten volgt hem naar de gang, die
intussen veranderd is in de Burcht. Quinten volgt Edgar en herkent zijn eigen schetsen
van het gebouw. Hij gaat verder en de raaf en het paard verlaten hem. De letters op de
tafelen beginnen te leven; de letters van de tien geboden. Ada die overdonderd is door
gevoelens laat zich helemaal gaan.
Max kan zich geen echt beeld vormen van zijn vader, daarom besluiten de twee de
volgende dag niet of hij nu hallucinaties heeft gehad of dat het werkelijkheid was.
Sophia's gedrag is de volgende dag naar het Rijksinstituut voor oorlogsdocumentatie
te gaan. Max breekt de vrijpartij abrupt af om met zijn vriend mee te gaan. Ada blijft
beduusd achter, twijfelend aan haar gevoelens voor Max. Ze besluit bij hem weg te gaan.
Onno verbaast zichzelf erover, dat hij haar uitnodiging direct aanneemt. Bij María's huis
aangekomen, belt Onno naar Ada. Hij vertelt haar dat hij in de kerk is. Nadat hij de
telefoon opgehangen heeft, gaat Onno met María naar bed. Ada spreekt die avond af met Max.
Ze brengen een bezoek aan Tsjallingtsje. Ze vertelt hem dat ze een kind van hem wil.
Max die dit even wil overdenken gaat naar buiten en wordt ironisch genoeg getroffen
door een meteoriet (gezonden door de bovenaardse personen).
Epiloog
De engel wil weten waar de scherven van de tafelen gebleven zijn. Ze zijn door de
gemeentereinigingsdienst opgeruimd. De letters zijn echter bewaard gebleven, ondanks
dat ze niet echt begrijpelijk leesbaar zijn. De engel verneemt dat Onno Quist in
gevaar verkeert als hij zijn verhaal verder vertelt. In dat geval moet hem maar een
steen naar zijn hersens gegooid worden. De engel wil perse zijn opdracht afmaken,
maar wordt met pensioen gestuurd.
Titelverklaring:
Met wetenschap en techniek probeert de mensheid het mysterie van de hemel te ontrafelen.
De gevolgen daarvan (met als dieptepunt de holocaust) zijn schrikbarend. God wil niets
meer met zijn schepping te maken wil hebben en besluit het testimonium (de stenen tafel
met de tien geboden) naar de hemel terug te halen. In zijn functie van sterrenkundige
probeert Max Delius het heelal te bestuderen. De engel grijpt in om te voorkomen dat
de hemel ontdekt wordt.
De auteur:
Harry Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Zijn vader komt uit Oostenrijk-Hongarije
(nu Tsjechië) en zijn moeder komt uit Antwerpen. Dankzij de nieuwe betrekking van zijn vader
blijven Harry en zijn moeder tijdens de oorlog uit handen van de Duitsers. Zijn moeder
emigreert naar Amerika en zijn vader wordt na de oorlog gearresteerd, waarna hij
drie jaar in een interneringskamp verblijft. Hij overlijdt in 1957. Harry Mulisch
gaat in 1958 in Amsterdam wonen. Hij trouwt in 1971 en krijgt twee dochters, Anna en Frieda.
Mulisch debuteert in 1947 met een kort verhaal in 'Elsevier'. Vanaf 1949 wijdt hij
zich geheel aan de 'schrijverij'. In 1952 komt de roman Archibald Strohalm uit,
die met de Reina Prinsen Geerlingsprijs wordt bekroond. Vanaf 1958 is hij redacteur van
het tijdschrift 'Podium', in 1962 richt hij 'Randstad' op en sinds 1965 is hij
redacteur van 'De Gids'. In totaal heeft hij meer dan 50 publicaties gedaan,
waaronder romans, autobiografieën, toneelstukken, poëziebundels en studies.
Vaak maakt hij gebruik van mythische en magische elementen.
Ook houdt hij zich bezig met 'het raadsel van de tijd'.
Andere werken:
Proza: De versierde mens (1957); Het stenen bruidsbed (1959);
Voer voor psychologen (1961); De verteller vertelt (1971);
De aanslag (1982); De elementen (1988);
De ontdekking van de hemel (1992); Bij gelegenheid (1995)
en Vijf fabels (1995).
Poëzie: Woorden, woorden, woorden (1973);
De taal is een ei (1979).
Studies: Soep lepelen met een vork (1975); Mijn getijdenboek (1975).
Toneel: De knop, gevolgd door Stan Laurel en Oliver Hardy (1960);
Odipous Odipous (1972).
Tijd en tijdvolgorde:
Het verhaal begint op 13 februari 1967 en eindigt in 1985.
De totale vertelde tijd komt daarmee op 18 jaar.
De gebeurtenissen worden in chronologische volgorde en in de verleden tijd verteld.
Plaats/ruimte:
De gebeurtenissen vinden o.a. plaats in Leiden (de boekenwinkel van Ada's ouders),
Amsterdam en Den Haag (woonplaats van Onno en Max), Dwingeloo (Groot Rechteren),
Emmen (verpleegtehuis waar Ada verblijft). Daarnaast brengt Quinten een bezoek aan
Venetië en Florence voordat hij Onno bezoekt in Rome. Het verhaal eindigt in Tel Aviv.
Karakterbeschrijving en -ontwikkeling:
Onno Quist:
Onno is een politieke figuur. Hij houdt zich bezig met de vertaling van oude talen,
zoals het Etruskisch, maar heeft daarbij niet veel succes. Op een onweersavond ontmoet hij Max.
Ze worden goede vrienden. Onno trouwt met Ada, omdat hij denkt dat ze van zwanger van hem is.
Na het fatale ongeval, gaat hij akkoord met Max' voorstel, die samen met Sophia
het kind van Ada op wil voeden. Door zijn politieke carrière heeft hij niet veel
tijd vrij voor Quinten. Hij vertrouwt zijn verzorging echter geheel toe aan zijn beste vriend.
Na het overlijden van zijn oude vriendin Helga, raakt hij helemaal in zichzelf gekeerd.
Hij vertrekt uit Nederland en wil niet gezocht worden door zijn familie.
Max Delius:
Max is sterrenkundige en de boezemvriend van Onno. Hij is de zoon van een joodse moeder
en een Duitse vader. Zijn vader was een nazi en heeft zelfs zijn eigen vrouw naar Auschwitz
laten deporteren. Dit trauma blijft Max achtervolgen. Hij krijgt een relatie met Ada.
Deze wordt, door zijn eigen schuld, verbroken. Bij hun uitstapje naar Cuba, vrijt hij
met Ada. Ada blijkt zwanger te zijn en Max vermoedt dat het kind van hem is. Hij krijgt
een verhouding met Sophia, waar niemand iets van af weet. Later krijgt hij een baan
aangeboden bij de sterrenwacht in Westerbork en besluit samen met Sophia Ada's kind
op te voeden. De relatie met Sophia bloedt dood en Max krijgt een relatie met een
andere vrouw. Max' leven eindigt abrupt doordat hij getroffen wordt door een meteoriet.
Quinten Quist:
Quinten, de afgezant van de hemel, is de zoon van Max en Ada, maar hij denkt dat
Onno zijn vader is. Al op jonge leeftijd blijkt dat hij zeer begaafd is. Hij is zeer
geïnteresseerd in oude architectuur en hij droomt van een Burcht. Op een zoektocht
naar zijn vader, in Italië, komt Quinten op het idee om de stenen tafelen van Mozes op te zoeken.
Ada Quist - Brons:
Ada is celliste. Ze speelt bij het concertgebouworkest en werkt daarbij veel samen met
haar voormalige partner Bruno. De relatie met Max eindigt, doordat Max zijn vriendschap
met Onno voorop stelt. Tijdens Max' uitstapje naar Polen, krijgt Ada een relatie met Onno.
In Cuba wordt Ada zwanger van Max, maar ze trouwt toch met Onno. In de vijfde maand van
haar zwangerschap raakt Ada, als gevolg van een ongeluk, in een coma. Zoon Quinten
wordt met de keizersnede geboren. Ada wordt nooit meer wakker.
Stijl:
Het taalgebruik is niet altijd eenvoudig, maar desondanks is het boek niet moeilijk
te lezen. Mulisch maakt op gepaste wijze gebruik van vreemde talen, waaronder het
Duits en Latijn.
Auctoriale vertelinstantie, afgewisseld met ik-vertelsituatie waarbij de engel
tekst en uitleg geeft over de ingreep.
Perspectief:
Hij-perspectief en ik-perspectief.
---einde(12-05-2011)---
Terug naar de vorige index
|