Terug naar de vorige index


Hella S. Haasse -Oeroeg

door Dr. E.B. Strenda



Hella S. Haasse – Oeroeg
Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels
Amsterdam (1948)


Samenvatting:
Hella denkt aan haar jeugd in Nederlands-Indië. Zij speelt veel samen met de Indonesische Oeroeg; het liefst spelen ze op de kampong bij het huis van Oeroeg. De vader van Hella vindt dat zijn dochter door haar vriendschap met Oeroeg te weinig Nederlands praat. Ieder Nederlands woord wordt afgewisseld met een Soendanees woord. Vader en moeder besluiten dat Hella tot aan het schooljaar (zij is immers al zes jaar) enkele uren per dag privé-les krijgt om haar Nederlandse taal op te vijzelen. Oeroeg is erg nieuwsgierig naar de lessen en volgt ze dan ook via een open raam. De lessen van meneer Bert Bollinger, de leraar of goeroe, hebben resultaat, maar zelfs jaren later heeft Hella nog een Soendanees accent. Bert Bollinger heeft wel in het geheim een relatie met Hella’s moeder opgebouwd. De vader van Hella heeft liever dat zijn dochter niet meer op de kampong speelt: Oeroeg moet maar bij hun huis op Kebon Djati komen spelen. Hella speelt liever niet thuis, maar Oeroeg vindt het prima.
Er worden voorbereidingen getroffen voor het eerste schooljaar van Hella. Zij krijgt nieuwe kleren en schoenen en van haar vader krijgt zij een echte schooltas. Hella reist vanaf nu iedere dag met de trein naar haar school in Soekaboemi. Zij is wel teleurgesteld dat Oeroeg niet naar dezelfde school als die van haar gaat. De moeder van Hella verklaart dat dat logisch is, want Oeroeg is immers een inlandse jongen.

Bij een zwempartij valt het meisje in het water. Hella ontwaakt in haar bed, zij denkt dat zij alles gedroomd heeft, maar niets is minder waar. Na de val van het vlot is Hella bewusteloos te water geraakt. Deppoh is bij de reddingsactie om haar te vinden, overleden. Hella voelt zich schuldig dat de vader van haar beste vriend is gestorven om hèm te redden. Hella en Oeroeg reizen nu samen met de trein naar Soekaboemi. Ze gaan nog wel naar verschillende scholen. De vader van Hella betaalt de schoolopleiding van Oeroeg.

Als Hella in de vierde klas van de lagere school zit, gaat haar moeder weg. Volgens vader moet ze voor onbepaalde tijd op reis. Pas later beseft Hella de ware reden van haar vertrek: ze heeft een relatie met de doortrapte Bert Bollinger, die naar Europa is vertrokken.

Hella kan slecht met haar vader overweg. Ze leven als vreemden naast elkaar. Een paar dagen voor haar elfde verjaardag praat vader met zijn dochter. Zij heeft enkele maanden verlof en wil gaan reizen. Vader denkt erover zijn dochter naar Nederland te sturen, zodat ze naar de kostschool kan. Hella herinnert zich de verhalen van Gerard over Nederland en wil bij Oeroeg blijven. Na enkele woordenwisselingen wordt besloten dat Hella tot aan haar toelatingsexamen voor de HBS in Indië kan blijven. Hella wordt in een huis in Soekaboemi ondergebracht. Zij wordt verzorgd door een voormalige Nederlandse verpleegster, genaamd Lida. Hella beseft dat haar vader op deze manier probeert hem bij Oeroeg weg te houden; zij is verbitterd en wil zo weinig mogelijk met haar vader te maken hebben. Hella en Oeroeg spijbelen veel om bij elkaar te kunnen zijn. Na een paar maanden verhuist Oeroeg eveneens naar het pension van Lida. Oeroeg krijgt het schooladvies om naar de MULO of AMS te gaan.

Na een jaar keert de vader van Hella terug. Hij is inmiddels getrouwd met Eugenie. Vader beslist dat Hella de zomervakantie moet doorbrengen op Kebon Djati. Oeroeg blijft in Soekaboemi. Hella heeft een hekel aan haar stiefmoeder; zij verafschuwt haar autoritaire gedrag ten opzichte van het personeel. Regelmatig ontsnapt zij om Oeroeg op te zoeken. Lida heeft inmiddels een pension in Batavia overgenomen en in september trekken zij en Oeroeg daar naartoe. Oeroeg gaat naar de MULO en Hella gaat in Batavia naar de HBS. Hella komt in een internaat terecht. Regelmatig brengt zij een bezoek aan het pension van Lida. Oeroeg bouwt een vriendschap op met een jongen van Arabische afkomst (Abdullah). Hij leert Hella dat de oosterse waarden belangrijk zijn en vaak meer bekekenen dan de westerse. Na meneer Bert Bollinger is dus ook Oeroeg haar leraar (goeroe).

Een bezoek van Hella aan Kebon Djati loopt uit op een teleurstelling. Gerard is met verlof en moeder schrijft Hella waarbij ze doet alsof zij nog een kleine jongen is. Hella voelt zich zelfs een vreemde in het huis van Sidris, de moeder van Oeroeg. De volgende dag keert zij terug naar Batavia.

Hella slaagt op zeventienjarige leeftijd voor haar eindexamen en bespreekt de toekomst met haar vader. Zij wil graag ingenieuse worden en gaat nog datzelfde jaar naar Palembang om te studeren. Voor haar vertrek gaat zij naar Soerabaja om afscheid te nemen van Oeroeg en Lida. Hella merkt dat nu alles anders is. De vertrouwelijkheid is er niet meer en het bezoek eindigt met een felle discussie over de Nederlandse onderdrukking.

Tijdens en na de beëindiging van haar studie, denkt Hella veel na over het lot van Oeroeg, Lida, haar vader en het gezin. Na de capitulatie van Japan hoort Hella dat haar vader overleden is. Ondanks alle inspanningen kan zij geen contact krijgen met Oeroeg en Lida. Hella verlangt naar haar geboorteland Indië. zij solliciteert naar een betrekking en reist af naar Batavia. Tijdens een patrouille reist zij mee richting Kebon Djati. De thuiskomst is teleurstellend. De onderneming van haar vader is volledig verwaarloosd en verwilderd. Het landschap geeft een spookachtige indruk. Alleen de bergen en het meer zijn nog hetzelfde gebleven. Plotseling hoort Hella een geluid naast zich. Zij draait zich om en kijkt recht in de ogen van Oeroeg. Oeroeg draagt een wapen en dreigt Hella neer te schieten. Hella beseft dat een gesprek niet mogelijk is. Als zij even omkijkt, is Oeroeg plotseling weer verdwenen. Later twijfelt Hella of het Oeroeg wel was.

Titelverklaring:
Oeroeg is in het Bahassa Indonesia een woord voor goeroe of leraar. Het verhaal draait tevens om de vriendschap tussen Hella en de Indische jongen Oeroeg.

De auteur:
Hélèna Serafia van Lelyveld-Haasse wordt op 2 februari 1918 geboren in Batavia. Als moeder Haasse op Soerabaja ziek wordt, vertrekt het gezin naar Europa. Na haar eindexamen besluit ze naar Amsterdam te gaan en studeert ze Scandinavische Taal- en Letterkunde. Hella debuteert in 1945 met de gedichtenbundel Stroomversnelling. Grote bekendheid krijgt ze met Oeroeg (1948, verfilmd in 1993), dat wordt uitgegeven als boekenweekgeschenk. Naast poëzie en romans schrijft Hella novellen, toneelstukken, essays en reisbeschrijvingen. In 1981 ontvangt ze de Constantijn Huygensprijs voor haar gehele oeuvre. Twee jaar later ontvangt ze de P.C. Hooftprijs, vijf jaar later gevolgd door het Eredoctoraat in de Letteren. In 2007 is er een planetoïde naar haar vernoemd.
Selectie van overige literaire uitgaven:
De verborgen bron (1950), Huurders en onderhuurders (1971), Mevrouw Bentinck of Onverenigbaarheid van karakter (1978), Berichten van het blauwe huis (1986), Heren van de Thee (1992), Zwanen schieten (1997).

Tijd:
De gebeurtenissen zijn één grote flash-back, maar worden chronologisch beschreven. Ze spelen zich af in de jaren ’40 en ’50. De totale vertelde tijd is ongeveer 15 jaar, beginnend bij het zesde levensjaar van Hella. De vertelde tijd eindigt als Hella naar Indië terugkeert, kort na het beëindigen van haar opleiding in Palembang. Zij is dan ongeveer 21 jaar.

Plaats:
Het verhaal speelt zich af in Nederlands-Indië. De jeugd van Hella speelt zich voornamelijk af op Kebon Djati en de kampong van Oeroegs ouders. Daarnaast is er de lagere school in Soekaboemi, het internaat in Batavia en de school in Delft.

Karakterbeschrijving:
Ik-figuur:
Hella is gedurende lange tijd bevriend met de inlandse Oeroeg. Ondanks de verschillen in afkomst, ziet Hella Oeroeg als haar gelijke. Na de lagere school gaat Hella naar het internaat van de HBS in Batavia. In deze periode beginnen Oeroeg en zij uit elkaar te groeien. Dit betreurt zij zeer. De relatie met haar ouders is niet bijzonder goed, Oeroeg is haar enige vriend. Hella is een rond karakter.

Vader:
De vader van Hella is een drukke zakenman. Hij handelt in Indische laxatieven. Vader heeft weinig contact met zijn dochter en bemoeit zich weinig met de opvoeding. Als hij van zijn vrouw scheidt, stuurt hij zijn dochter naar een pension in Soekaboemi. Later hertrouwt hij en krijgt zijn vrouw Eugenie nog twee kinderen.

Moeder:
De moeder van Hella is vaak ziek en verveelt zich op Kebon Djati. Ze heeft een verhouding met meneer Bert Bollinger en vertrekt later met hem naar Europa. De moeder van Hella is een vlak karakter.

Oeroeg:
Oeroeg is een inlandse jongen, van dezelfde leeftijd als Hella. De vriendschap met Hella verloopt lange tijd goed. Op latere leeftijd krijgt hij grote moeite met de cultuurverschillen. Hij distantieert zich steeds meer van alles wat Europees is en sluit vriendschap met een jongen van Arabische afkomst. Oeroeg studeert voor arts en gaat bij het Rode Kruis werken. Hij vertegenwoordigt de ziel van Indië.

Meneer Bert Bollinger:
Meneer Bert Bollinger is de privé leraar van Hella en een doortrapte figuur. Hij krijgt een verhouding met de moeder van Hella en hij is een wellustige primaat. Na enige tijd gaan ze samen naar Europa en laten de kinderen in de steek. Hij vertegenwoordigt de westerse materialistische samenleving die materialistische kennis en erotisch genot najaagt.

Thematiek:
Het thema is de tegenstelling tussen oost en west, waarbij Hella moet kiezen tussen de lessen van twee goeroe’s, de westerse en de oosterse. De tegenstellingen komen meer en meer naar voren. Dat is onder andere te zien in de verschillende scholen waar de beide kinderen les krijgen. Later staan ze als vijanden tegenover elkaar.

Perspectief:
Ik-perspectief.


---einde(12-05-2011)---

Terug naar de vorige index