Terug naar de vorige index
Louis Couperus -
Van oude mensen,
de dingen die voorbij gaan
door Dr. E.B. Strenda
Louis Couperus - Van oude menschen, de dingen die voorbij gaan
Uitgeverij Veen, Amsterdam (1906)
Samenvatting:
De lezer komt terecht in een uitgebreide familie, waarin allerlei onderhuidse
spanningen leven. In de Victoriaanse tijd moet alles fatsoenlijk en ingetogen
zijn; toch hebben de mensen verborgen verlangens. Omdat ze ouder worden, nemen
die begeerten andere vormen aan. De hoofdrolspelers moeten bovendien voortdurend
denken aan gebeurtenissen van vroeger waarover ze schuldgevoelens hebben.
Lot, die eigenlijk Charles heet, bezoekt zijn verloofde Elly. Zijn moeder, Mama Ottilie,
maakt ruzie met haar man, Steyn de Weert. Ze wil na het huwelijk van Lot haar
dochter Ottilie jr. opzoeken in Nice. Steyn kan het niets schelen en
mama Ottilie verwijt hem, dat hij niet van haar houdt.
Ze voelt zich ongelukkig en wil het liefst sterven. Iedere romantiek en
opwinding tussen hen tweeën is gestorven en zij kunnen alleen nog genot beleven
door als voyeurs andere mensen bij het wassen en uitkleden te bespieden.
Elly praat met haar tante Adèle over Lot. Ze is heel gelukkig met hem, maar wil
liever niet bij zijn ouders intrekken, omdat deze altijd kibbelen. Elly bezoekt
haar opa Takma, die later zijn vriendin de oude grootmama Ottilie Dercksz bezoekt.
Ze praten over Ottilies hallucinaties, waarin ze de benen van haar man ziet.
In de negentiende eeuw is dat een schokkende gebeurtenis en een grote schande.
Alle lichaamsdelen onder de nek dienen bedekt te zijn. Ottilie is bang dat ze
deze benen, als ze gestorven is, weer zal zien.
Grootmama Ottilie krijgt bezoek van haar zoon Anton Dercksz. Anton vermoedt
dat zijn moeder en meneer Takma elkaar in het geheim betasten; hij denkt dat ze
vroeger een verhouding hebben gehad. Even later bellen ook Elly en Lot aan bij
grootmama Ottilie.
Harold Dercksz discussieert met zijn dochter over het aanstaande huwelijk van Lot en
Elly. Harold denkt aan het 'Ding', zijn benaming voor een schokkende gebeurtenis.
Op dertienjarige leeftijd is hij er getuige van geweest hoe zijn eigen vader bij het
verwisselen van kleding door zijn vrouw en haar minnaar is bespied.
Deze gebeurtenis heeft hij nooit kunnen vergeten.
De oude dokter Roelofsz brengt een bezoek aan grootmama Ottilie.
Kort daarna komen ook Lot en Elly langs. Het valt Lot op dat mama Ottilie op meneer Takma lijkt.
Hij vraagt zich af of de roddels over het vaderschap van meneer Takma toch waar zijn.
Als alle kinderen weer verdwenen zijn, haalt meneer Takma de bespieding van meneer Dercksz,
zestig jaar geleden, aan. Grootmama Ottilie en dokter Roelofsz willen er niet over praten.
Dokter Roelofsz, die op de hoogte is van de gebeurtenis, vindt dat grootmama Ottilie er
alleen maar verdrietig van wordt. Grootmama Ottilie heeft weer een hallucinatie en
meent buiten een witte gedaante te zien.
Na hun huwelijk gaan Lot en Elly naar Brussel om de vader van Lot, de oude heer Pauws,
te bezoeken. Meneer Pauws ziet enige gelijkenis in het uiterlijk van het jonge stel.
Ze praten over het liefdesleven van grootmama Ottilie. Lot en Elly geven toe dat er
een mogelijkheid is dat ze neef en nicht zijn.
Diezelfde dag komen oom Daan Dercksz en zijn vrouw Floor op visite. Ze zijn zojuist
aangekomen uit Indië. Daan en Harold trekken zich terug en praten over het 'Ding'.
Daan is verbaasd dat Harold al zo lang het familiegeheim met zich meedraagt.
Ina, die flarden van het gesprek heeft opgevangen, vraagt zich af wát haar vader weet.
Ze vermoedt dat het over een erfeniskwestie gaat, maar Harold laat er niets over los.
Ina kan er niet van slapen. Ze besluit de volgende dag grootmama Ottilie te bezoeken.
Als ze daar aankomt zijn meneer Takma, dokter Roelofsz, oom Daan en tante Floor ook
al van de partij. Niet lang daarna komt ook Stefanie op visite. Ina en Stefanie praten
over de werkelijke reden van Daans komst naar Nederland. Beiden vermoeden dat het te
maken heeft met grootmama Ottilie. Stefanie wíl niet weten waar het om gaat.
Ina vraagt aan tante Floor waarom ze naar Nederland zijn gekomen. Volgens Floor is het voor zaken.
Ina probeert daarop dokter Roelofsz uit te horen. Ina merkt uit zijn reacties onmiddellijk
op dat hij het wèl weet. Tante Floor wil naar huis, maar oom Daan wil eerst nog even met
dokter Roelofsz praten. Ina brengt meneer Takma naar huis. Daan vertelt dokter Roelofsz
dat hij alles weet van de schandalige gebeurtenissen rond zijn vader. Hij heeft het
vernomen van de zoon van Ottilies meid, die hem ermee chanteert en hem dwingt om zijn
navel te ontbloten. Daan vertelt hem dat Harold destijds getuige is geweest van de benen.
Ze schrikken op als grootmama Ottilie weer een hallucinatie heeft, waarin ze het lichaam
van haar overleden man ziet.
Adèle wil Elly's brief voorlezen aan meneer Takma (Elly's opa), maar hij blijkt plotseling
overleden te zijn. Adèle schrikt en laat de dokter en Steyn de Weert, die de executeur-testamentair is,
waarschuwen. Dokter Thielens constateert de dood en Steyn telegrafeert aan mama Ottilie,
Lot en Elly. Daarna gaat Steyn naar Harold. Harold beseft dat het 'Ding' nu eindelijk passé
is en hij twijfelt of ze het overlijden van meneer Takma wel aan grootmama Ottilie moeten vertellen.
Dokter Roelofsz wordt wel geïnformeerd.
Steyn vertrekt en informeert de rest van de familie over Takma's dood.
Hij drukt iedereen op het hart dit niet aan grootmama Ottilie te vertellen.
Tante Adèle ruimt intussen de kantoorkamer van de oude Takma op.
Ze vindt op de grond een brief, verscheurd in twee stukken.
Ze voelt een sterke drang om de brief te lezen. De brief blijkt zestig jaar tevoren
geschreven te zijn en bevat de onthulling dat grootmoeders ook de billen van meneer
Dercksz heeft gezien. Adèle is geschrokken en denkt dat zij de enige is die op de
hoogte is van het familiegeheim.
De volgende dag keert mama Ottilie terug uit Engeland. Ze wordt begeleid door haar
zoon Hugh Trevelley. Thuisgekomen spreekt mama Ottilie met Steyn over Takma. Ottilie
wil de gestorven man nog één keer zien. Ze heeft hem altijd liefgehad als een vader.
Haar vader heeft zij nooit gekend. De volgende dag wordt Takma begraven. Adèle blijft
thuis met dokter Roelofsz, die te zwak is om de begrafenis bij te wonen.
De notaris komt langs om de erfenis te verdelen. Adèle ontvangt 30.000 gulden, Elly en
mama Ottilie ontvangen beiden ruim een ton. Ottilie blijkt al jarenlang geld van haar
werkelijke biologische vader, meneer Takma, te hebben gekregen.
De dag na de begrafenis komen Lot en Elly weer terug. Elly is verdrietig vanwege het
overlijden van haar opa. Adèle twijfelt eraan of ze haar dochter Elly over de geheime
brief zal vertellen en besluit het niet te doen. Ze laat Steyn de brief wel lezen.
Als hij de brief gelezen heeft, scheurt hij de brief in kleine stukjes. Hij wil niet
dat meer mensen achter het geheim komen.
Ina kan haar nieuwsgierigheid maar niet bedwingen en ondervraagt nu oom Anton over het
geheim. Anton vindt dat er dingen zijn, die ze beter niet kan weten. Zelf vermoedt hij
dat grootmama Ottilie en meneer Takma samen een geheim hadden. Vermoedelijk was ook
dokter Roelofsz hiervan op de hoogte. Hij beseft dat zijn moeder nu de enige is, die
het geheim kent. Zelf interesseert het hem niet.
Opnieuw gaat de bel. Dit keer zijn het mama Ottilie en Adèle Takma. Ze worden snel
van het overlijden van dokter Roelofsz op de hoogte gesteld. Kort daarna belt Steyn aan.
Steyn is woedend, omdat mama Ottilie hem niet verteld heeft dat Hugh naar Nederland
meegekomen is. Mama Ottilie besluit haar moeder te vertellen dat meneer Takma en
dokter Roelofsz ziek zijn. Grootmama Ottilie vermoedt echter dat de dokter dood is.
Mama Ottilie kan alleen maar ja-knikken. Als ze dan vraagt of ook meneer Takma overleden is,
krijgt ze plotseling weer een hallucinatie. Ze ziet de overleden Takma...
Die middag brengen Elly en Lot een bezoek aan grootmama Ottilie. Daar aangekomen treffen
ze Steyn en tante Therèse aan. Steyn vertelt Lot dat hij mama Ottilie wil verlaten.
Hugh blijft, nu mama Ottilie haar erfdeel heeft gekregen, wel bij zijn moeder.
Lot betreurt het besluit van Steyn , maar kan hem geen ongelijk geven. Steyn vertrekt
de volgende dag met de trein naar Parijs. Elly en Lot beloven dat ze daar afscheid van
hem zullen nemen. Mama Ottilie en Hugh brengen eveneens een bezoek aan grootmama Ottilie.
Hugh merkt op dat Lot veel op zijn moeder lijkt. Hij ziet ook dat Elly veel op Lot lijkt.
De gasten zien dat grootmama Ottilie stervende is. Terwijl Therèse voor haar bidt, belt
dokter Thielens aan. Helaas kan hij niets meer voor haar doen. Lot informeert zijn familie
telefonisch en kort na elkaar komen zij grootmama een laatste bezoek brengen.
Als grootmama is overleden, ziet Harold het 'Ding' voor de allerlaatste keer.
Lot overweegt een boek te schrijven over de liefde tussen twee oude mensen en op
welke merkwaardige manier ze elkaar liefhadden, maar hij besluit om het toch maar niet te doen.
Titelverklaring:
De titel heeft betrekking op het feit dat de mensen ouder worden en steeds minder kunnen.
Iedere verhaalfiguur beleeft deze tijd anders, vaak gekweld door schuldgevoelens,
en de meerderheid hoopt dat het weldra voorbij zal zijn.
De auteur:
Louis Couperus wordt geboren op 10 juni 1863 in Den Haag en deze stad heeft altijd een
belangrijke plaats ingenomen in zijn werken. Hij brengt een deel van zijn jeugd op Java door.
In 1878 keert het gezin terug naar Nederland. Couperus volgt de HBS in Den Haag,
maar heeft daar geen succes. Hij besluit Nederlands te gaan studeren en behaalt in 1886
de akte Nederlands MO. Zijn debuut als dichter maakt hij in De Gids, waar hij zelfs korte
tijd redacteur van is. In 1889 schrijft hij de succesvolle roman Eline Vere (verfilmd in 1991)
en in 1891 trouwt hij met zijn nicht Elisabeth Baud. Van 1893 tot 1914 verblijven zij veel in
het buitenland, voornamelijk in Italië en Frankrijk. In die periode schrijft hij o.a. de
psychologisch-realistische roman Van oude menschen, de dingen die voorbijgaan (1906).
Hij werkt enige tijd als journalist bij Het Vaderland en de Haagsche Post. Zijn totale
oeuvre bevat romans, verhalen, essays en sprookjes. Ondanks de grote publieke belangstelling
voor zijn werk, blijft de erkenning vele jaren uit. Zijn seksuele geaardheid, dandyisme en
praalzieke leefstijl worden niet gewaardeerd. In 1923 ontvangt hij de Tollensprijs voor
zijn totale oeuvre en in datzelfde jaar overlijdt hij. Na zijn overlijden komen de prozawerken
Het snoer der ontferming en Japansche legenden (1924) en Nippon (1925) uit.
Pas in de jaren dertig en veertig worden zijn veelzijdige gaven alom gewaardeerd. I
n de jaren 1952-1957 verschijnen zijn Verzamelde Werken, gevolgd door de
gedichtenbundel Nagelaten werk (1976).
Literaire stroming:
Naturalisme.
Genre:
Psychologische roman.
Tijd en tijdvolgorde:
De gebeurtenissen spelen zich af in de negentiende eeuw.
Ze worden chronologisch weergegeven, afgewisseld door flash-backs.
Het verhaal begint in de herfst en eindigt in april.
De totale vertelde tijd is dus ongeveer een half jaar.
Plaats/ruimte:
Het grootste deel van het verhaal speelt in Den Haag.
Daarbij is de woning van grootmama Ottilie een soort ontmoetingsplaats voor alle familieleden.
Verder komen de plaatsen Brussel, Parijs, Nice en Napels voor.
Karakterbeschrijving en -ontwikkeling:
Grootmama Ottilie:
Grootmama Ottilie is 97 jaar en heeft Indisch bloed. In haar jeugdjaren was ze een gepassioneerde vrouw.
Ze is twee keer gehuwd (met generaal de Laders en assistent-resident Derckz)
en had twee minnaars (Takma en de arts Roelofsz). Grootmama Ottilie en meneer
Takma hebben zestig jaar tevoren meneer Dercksz begluurd. De benen van haar man
blijven in grootmama's hoofd rondspoken en ze krijgt al snel wroeging.
Haar hoge leeftijd ziet zij als een straf voor haar daad en ze vreest God.
Grootmama is een rond karakter.
Emile Takma:
Emile Takma is de vriend van grootmama Ottilie. Hij is de biologische vader van mama Ottilie.
Evenals grootmama ziet hij zijn lange leven als straf voor zijn zonden.
Hij lijdt aan hallucinaties waarin hij de stem van Derckz hoort. Takma is een rond karakter.
Mama Ottilie:
Mama Ottilie is de dochter van meneer Takma en grootmama Ottilie.
Ondanks haar leeftijd van 60 jaar en haar drie huwelijken, gedraagt ze zich als een klein kind.
Ze ontkent de voorbijgaande tijd en wil altijd jong blijven. Ze is moeder van vijf kinderen,
waaronder Ottilie jr. en Charles. Mama Ottilie is een rond karakter.
Harold:
Harold is eveneens een zoon van grootmama Ottilie en meneer Dercksz.
Hij is op dertienjarige leeftijd getuige geweest van de bespieding van zijn vader.
Het 'Ding' kan hij maar niet vergeten. Hij hoopt dat het verdwijnt als de voyeurs overleden zijn.
Harold is een rond karakter.
Charles (Lot):
Lot is de zoon van mama Ottilie. Hij is een schrijver van achtendertig jaar.
Hij trouwt met zijn nicht Elly Takma. Lot is bang om oud te worden.
Hij ziet hoe gelukkig zijn ongetrouwde zus is en hij vraagt zich af of hij wel had moeten trouwen.
Lot is een rond karakter.
Elly:
Elly is de kleindochter van Emile Takma. Ze is eigenlijk de nicht van Lot.
Ondanks dat ze gelukkig is met Lot, gaat ze toch naar St. Petersburg om
vrijwilligerswerk te doen voor het Rode Kruis. Elly is een rond karakter.
Thematiek:
Het voorbijgaan van de tijd:
Het hoofdthema in Van oude menschen is de voorbijgaande tijd. Grootmama
Ottilie en Emile Takma ervaren de langzaam voorbijgaande tijd als een straf voor hun zonden.
Mama Ottilie is een kind gebleven, omdat ze de ouderdom niet wil accepteren en
angst heeft voor de dood.
De obsessie
De relaties van de hoofdpersonen met hun partners lopen vaak op niets uit.
Ze worden oud en kunnen alleen nog maar opgewonden raken door andere mensen
te bespieden. Dat vinden ze vervolgens weer onfatsoenlijk en dat leidt tot een diep,
Victoriaans schuldgevoel, dat deze mensen nog ongelukkiger maakt.
Taalgebruik:
Het taalgebruik is met opzet ouderwets. Couperus is een woordkunstenaar en maakt
gebruik van ingewikkelde zinnen met veel bijvoeglijke naamwoorden. Dat maakt het lezen wat lastig.
Vertelsituatie:
Auctoriale vertelinstantie.
Hij-perspectief.
---einde(12-05-2011)---
Terug naar de vorige index
|